Нязменны галоўны рэдактар «Народнай Волі» нядаўна абвясціў, што пакідае пасаду. У інтэрв'ю Аляксандру Стрыжневічу легендарны журналіст распавёў аб белых плямах, паркетных карэспандэнтах і наменклатурнай барацьбе.
Пра журналістыку
Іосіф Сярэдзіч лічыць, што раней, за савецкім часам, журналістаў больш паважалі — «першы сакратар райкама партыі кідаў усё, каб сустрэцца, пагаварыць, даведацца, з чым з’яджае карэспандэнт».
— Журналісты мелі зусім іншы досвед! А не так, як сёння некаторыя нашыя паркетныя калегі, якія гадамі не выязджаюць далей за кальцавую дарогу. Гэта прапагандысты… І раней прапаганда існавала, але мы жыццё ведалі не па кніжках і газетах, а непасрэдна там, дзе яно ўтваралася.
Для мяне журналістыка — святая прафесія, і я ёй не здрадзіў ні тады, калі працаваў у раённай газеце, ні ў рэспубліканскіх выданнях, ні апошнія 28 гадоў у «Народнай Волі». Я не служыў і тады камуністычнай ідэалогіі. Я заўсёды служыў аб’ектыўнай інфармацыі. Мая задача была — убачыць сваімі вачамі, пачуць сваімі вушамі і напісаць. Я ніколі пад дыктоўку не працаваў!
Пра белыя палосы
— Пытанне вырашалася ўсю ноч. Аляксандр Фядута, які цяпер у турме, тады быў начальнікам ідэалагічнага упраўлення Адміністрацыі прэзідэнта. Ён быў адпраўлены ў Дом друку, каб не дапусціць публікацыі крытычных артыкулаў.
А я сядзеў у сваім кабінеце ў рэдакцыі і вёў перамовы. Звязаўся з Лукашэнкам. Папрасіў, каб ён сам прачытаў матэрыял. Ён: «Добра! Я накірую чалавека». З’явіўся яго ардынарац і забраў тэкст.
Я і Фядута чакалі рашэння Лукашэнкі. Можа, пасля дванаццаці ночы прыляцеў чалавек: «Забаронена публікаваць». Такая ж каманда пастіупіла ў друкарню. Таму газета выйшла з белымі плямамі.
Калі праблема вырашаецца наверсе, то чаму я павінен поўзаць на каленях і мяняць публікацыю, за якую я гатовы адказваць нават перад судом? Тым больш, што гэта было ноччу — у рэдакцыі амаль нікога не было. Але ў першую чаргу гэта была прынцыповая пазіцыя.
«Саша Лукашук павінен быць удзячны, што я тады не залічыў яго ў штат!»
— Выданне (газета «Народная Воля». — Прым. рэд.) стваралася з нуля, на кожны напрамак я падбіраў чалавека. На мяне нават пакрыўдзіўся… Хто б вы думалі? Саша Лукашук, які ў той момант быў загадчыкам аддзела ў газеце «Звязда». Ён сустрэў мяне, калі я ўжо сфарміраваў каманду: «Іосіф Палыч, ну што ж ты мяне не запрасіў?»
А праз некаторы час Саша выбіўся ў Еўропе ў зорны склад журналістаў (Аляксандар Лукашук быў кіраўніком беларускай службы «Радыё Свабода». — Прым. рэд). Можаце ўявіць, што цяпер мы абодва — пенсіянеры. Толькі я маю 280 даляраў, а ён напэўна — некалькі тысяч. Ён мне павінен быць удзячны, што я тады не залічыў яго ў штат!
Як узнікла «Народная Воля»
— Я без работы не быў ніводнага дня. Як толькі 17 сакавіка 1995 года з’явіўся ўказ Лукашэнкі аб адхіленні мяне з пасады галоўнага рэдактара «Народнай газеты», у той жа дзень старшыня Вярхоўнага Савета Мечыслаў Грыб прапанаваў мне перайсці на пастаянную работу ў камісію па галоснасці СМІ і правах чалавека.
Прайшоў месяц-другі, і я вырашыў: Вярхоўны Савет — не вечны. Кадэнцыя яго вось-вось заканчваецца. Тады я за адзін дзень з дапамогай міністра культуры і друку Анатоля Іванавіча Бутэвіча зарэгістраваў «Народную Волю». Сёння гэта было б немагчыма.
І яе назва
— Глядзіце. Ёсць «Народная газета». Пастаўце працяжнік і напішыце «Народная Воля». Па-першае, якое галоўнае слова? Народная. А па-другое, назва па-беларуску і па-руску гучыць аднолькава. Самае важнае было стварыць правобраз «Народнай газеты».
Чыноўнікі лічылі, што гэта «бэнээфаўская» газета. А я адказваў: не. Гэта выданне Вярхоўнага Савета. Але яно давала магчымасць выказвацца ўсім. Калі ласка, спрачайцеся, высвятляйце, удзельнічайце ў дыскусіях.
А тое, што Зянон Станіслававіч (Пазняк — Аўт.) са сваімі прыхільнікамі выкарыстоўваў такую магчымасць больш актыўна, гэта бясспрэчны факт. Аднак я ж не мог стаць і сказаць: забараняю!
Аднойчы, калі я спрабаваў яго пераканаць, што ў артыкуле аб рускім імперыялізме трэба зрабіць дзве-тры невялікія правачкі, ён быў супраць. Я настойваў: ці магу выкарыстаць рэдактарскае права? Ён адказаў: «Тады заўтра раніцай я выкарыстаю дэпутатскае права і пастаўлю пытанне аб тваім звальненні». У мяне былі і з Пазняком такія стычкі, і з іншымі.
Ці ўплываў друк на ўладу
— Канешне. Калі рэдактара газеты Вярхоўны Савет трымаў на трыбуне два дні з тым, каб адхіліць мяне ад пасады. Бо лічылі, што мы прасоўваем пазнякоўскія пазіцыі.
І калі Валерый Ціхіня, які ўзначальваў камуністычную групоўку ў парламенце, убачыў на табло, што мяне не удалося зняць, ён на ўсю залу крыкнуў: «Імпатэнты!» Грукнуў дзвярыма і выскачыў.
А рэакцыя па «Народнай Волі» была ўжо іншай. Сёння друкуецца ў Мінску, заўтра — у Вільні, паслязаўтра — у Смаленску. Вось як было. Яны ж не маглі запрасіць мяне на нейкае пасяджэнне і два дні трымаць на трыбуне. Уключаліся адміністрацыйныя рычагі. Былі такія адыёзныя фігуры, як Віктар Кучынскі, Уладзімір Замяталін, Іван Пашкевіч.
На сённяшні дзень я заслужыў, каб проста адпачыць. Я больш за 30 гадоў не быў у адпачынку. Максімум атрымлівалася, каб развеяцца, — пяць дзён.
Што будзеце цяпер рабіць?
— Хай гэтае пытанне пакуль застанецца без адказу. Я яго ведаю, але не буду тлумачыць.
Нагадаем, Іосіф Сярэдзіч 4 жніўня паведаміў, што сыходзіць з паста галоўнага рэдактара «Народнай Волі». Сайт выдання цяпер належыць іншаму чалавеку і працягне працу.